Mucha, a da Praia, ten uns ollos redondos como plenilunios e brillantes como o salitre. Se fas o exercicio de concentrarte neles parece que os trasparentas, traspasándoos coma un catéter que ascende pola anatomía da humanidade deica chegar ao corazón.
Cando Mucha era rapariga acompañaba o papai na chalana que ía á illa de San Simón. Unha travesía curta pro suficiente pra distinguir a distancia entre o cautiverio e a liberdade condicional.
Ao manobrar prao desembarco no peirao, a pícara outeaba praos homes de miradas arrastradas. Eran os presos políticos que enchían o campo de concentración en que se convertera o arquipélago de Meendinho.
Mucha intimou coa filla dun garda. Entre elas estableceron unha rede de correspondencia bañada de candor. Os presos pasábanlle cartas ás agochadas. Letras pra tranquilizar a familia ou pedir roupa ou xabón ou comida. Máis nada, porque a urxencia era alimenticia e sanitaria.
Xa en terra, a cativa distribuía os recados. Con ese pequeneiro xesto precipitaba o acougo en almas aterradas. En Redondela asentáranse familiares dos presos. Algúns quedaron aquí pra sempre, como o escritor Diego San José, autor do libro De cárcel en cárcel.
Na vila dos viadutos artellárase un círculo de solidariedade de substancia feminina. Elas sostiveron, nos seus ósos e músculos, a dignidade do ser humano. Elas constituíron un valo de resistencia solidaria. Elas puxeron o corpo perante as identificacións dos novos mandos militares ou os chivatazos de seres ruíns desexosos de arranxar contas e gañarse calquer favor.
Algunhas mulleres foron interrogadas. Escoitei dicir que, ás veces, viñan buscalas no crepúsculo do día e pasaban a noite fóra, retidas, mentres no casal familiar a inquedanza carcomía os órganos polos que flúe a vida. Noutras ocasións, os falanxistas petaban nas portas das casas ao berro de “Rojos, fuera”, sinalando publicamente esa casa de “maos españois”. Fixeron marchas con mulleres rapadas polas rúas centrais pra gozo sádico do feixismo. Empurraban, cuspían ou insultaba a señoras, nais de militantes republicanos de esquerdas, que carregaban apenas unha empanada ou un bolo de pan praos seus fillos presos.
Todo isto é memoria viva en moitas vivendas de Redondela. Esta lembranza quente chegou a min en distintas conversas mantidas con Manuel Puga, Tono Orge ou Ángel Barros. Ou tamén na fala cos membros do Colectivo Republicano ou do Obradoiro Monroy. Os detalles do contexto linos nos libros de Gonzalo Amoedo, Roberto Gil Moure ou Carlos Antuña. E mesmo chegou en formato audiovisual con Aillados.
Neste 2021 o Concello de Redondela honra a súa memoria por acordo unánime. Feliz concordia! Pro ademais do recordo debe pervivir o exemplo. As crianzas deben coñecer o sucedido (unha forma é o libro de Eva Mejuto, A lavandeira de San Simón), as persoas adultas tomar conciencia da heroicidade daquelas mulleres e as familias recibir a sensación de gratitude que un pobo lle ofrece.
É ben aclarar que as “madriñas” (como se lles coñece) eran máis ca lavandeiras. Cada unha facía o que podía: houbo casas onde se cosía, salas onde se gardaban paquetes, artesas onde se puña comida, cuartos onde durmían familiares… todo praos presos políticos retidos na illa de San Simón.
No ano 1995 a asociación Xanela homenaxeara estas mulleres. Daquela aínda vivían algunhas. Elas levaron consigo retallos de memoria cos cales conformar esta paisaxe solidaria.
Neste planeta, que son os ollos humanos, gárdanse instantáneas da vida, que ás veces é xenerosa connosco e outras é fodida de máis. Todo é caer e erguerse. Iso fixeron todas estas mulleres que souberon das torturas e asasinatos sucedidos na guerra. E aínda así, co medo instalado na alma,a ntepuxeron os valores humanos fronte á barbarie feixista.
Por iso, cando escoito referirse a este lugar coma a “Vila dos Viadutos”, penso se non sería máis expresivo, xusto e definitorio falar de Redondela coma a “Vila Solidaria”.
