Marcos Santos
As persoas da miña xeración seguro que lembran unha serie de TV chamada”o equipo A”. Os protagonistas eran unha especie de soldados de fortuna que se dedicaban a resolver conflitos, sempre ao lado dos bos e pelexando contra os malos, nos que nunca morría ninguén e nos que o ben sempre triunfaba sobre o mal. Aquilo era ficción para o entretemento de adolescentes xa físicos xa mentais, aos que se lles vendía a idea infantil da bipolarización social entre bos e malos, na que sempre gañaba o ben. O noso protagonista desta reportaxe alén de ser un escritor de abundante produción literaria podemos dicir que facía algo semellante ao televisivo Aníbal Smhit, pero na realidade máis dramática de brutais guerras nas que si morre e sofre moita xente. El defínese como “mediador en conflitos bélicos”. Velaí vai o que deu de si a nosa conversa, unha charla terrible na que Antolín repasa algúns dos episodios da súa vida dunha dureza absolutamente superlativa.
“CANDO SECUESTRAN A UN NENO PARA OBRIGARLLO A SER SOLDADO, O PRIMEIRO QUE LLE MANDAN É CORTARLLE AS MANS AOS SEUS FAMILIARES, PARA QUE EN CASO DE FUXIR, NON TEÑA A ONDE IR”
Cantos libros tes escritos?
Escritos 22, editados 18
E non levas moito tempo escribindo verdade?
Pois non , só cinco anos
Ben , ademais ti es unha persoa de firme compromiso político militante, nunca mellor dito o de militante. Cóntasnolo?
Eu saín de España a primeira vez con oito anos, aínda estabamos no tempo de Franco. Estiven en varios países ata que finalmente puiden chegar a Cuba. Alí estudei 3 carreiras; pedagoxía, antropoloxía e teatro social. Todo, absolutamente todo foi de balde.
E chegou o comandante…
Ha ha ha ha ha. Cando rematei as carreiras déronme o grao militar de tenente e eu pedín ir voluntario como brigadista a Angola, alí cheguei a ser maior do exército cubano, que equivalería ao grao de comandante en España, si. E comezaron a chamarme comandante desde o principio si
Creo que tiveches un mestre un tanto especial non?
Si, cando estudei pedagoxía deume clases Mario Benedetti. Cheguei a ter moi boa relación con el, de feito viña el coa súa muller á miña casa a recitar poemas e moitas veces acababamos a noite despois de varias copas de ron, recitándonos el poemas en alemán
En Alemán??
Si, inicialmente foi do que viviu Benedetti, das traducións do alemán
Creo que a tristeza é un tema recorrente na túa produción literaria verdade?
Si a verdade é que si. Todo nace dun episodio da miña vida persoal
Non é necesario que o contes
Si, quero contalo. Cando tiña 17 anos, nunha illa de Cuba, coñecín a Jimena, unha moza chilena á que era imposible non querer. Namorámonos perdidamente e fomos vivir a LA HABANA. Ela quedou embarazada e cando estaba a `piques de parir colleu un avión para compartir o acontecemento en Chile coa súa familia. A pobre non puido saír do aeroporto, tan pronto aterrou collérona e asasinárona. Tirárona viva ao mar desde un helicóptero puma sen agardar a que nacera a nena.
A partir de aí?
Estaba emocionalmente tan desgarrado que decidín combater contra todo aquelo que significara algo parecido aos asasinos de Jimena. Fun combater a Nicaragua cos sandinistas.
E alí comezou a túa etapa como brigadista?
Non, comezou en Cuba en 1.979 nun encontro de familiares de brigadistas internacionais que estiveron na guerra civil española. Alí falei con varios dos seus netos e decidimos facermos algo en conxunto
Algo de que tipo?
Comezamos a facer misións en zonas de guerra para evacuar a nenos dos lugares de conflito
Debiches de pasar por todo tipo de experiencias horribles?
Si, a verdade é que si, pero como a guerra de Saraxevo ningunha .Alí trataban non só de gañar, senón de aniquilar ao inimigo e asemade facelo sufrir
Había francotiradores cruzados que esperaban a que recibiras axuda, cando chegaba feríanlle tamén nunha perna. Ata que non podía vir máis axuda, cansábanse e matábanos todos.
E iso ollábao eu dende a parte de atrás do edificio, un edificio de 10 andares. Todos os días ás 9 da mañá disparaba onde puña parking 1 tiro: aquí estou. Todas as mañás! Ao final chegaron os belgas pero aínda así ao evacuar os nenos mataron un, eu recibín tamén.
Como se recibe o sorriso dun neno agradecéndoche que veñas a salvalo?
Non son moi conscientes do que é a vida e o que é a morte. Cando son adultos si.
Como se lles explica que ti es o bo?
Porque o ve na actitude, cando te quitas o chaleco de campaña, cando te desarmas e pos o AK no chan, e podes explicarllo coa axuda dun tradutor, mirándonos á cara. Iso si, a 45 tíñaa detrás. Pero si, dándolles referencia e a onde queremos levalos. Ademais ven que podendo matalos non o fixemos. Penso que teñen un instinto moi grande. Isto foi sobre todo evitando o tráfico de órganos de nenos..
Cada un de nós tiñamos unha especialidade na que nos formabamos, eu especialiceime en loitar contra o tráfico de órganos de nenos.
Nado en Toledo sufriches represión en España, en Cuba, axudaches os compañeiros nos peores escenarios de América Latina, e decidiches regresar a España. Estás tolo?
Marchei moi novo de España e primeiramente quería estar coa familia que me queda. A tempada máis longa que botei foron 3 anos nos campamentos saharauis en Tinduf. Traballaba cunha ONG en cuestións alimentarias, vivenda, hospitais, deporte e saúde, igualdade de dereitos, aprender as mulleres a conducir… Fixen de todo. Incluso un campionato
Axudar ten esa contrapartida, especialmente co pobo saharaui que é tan acolledor.
O meu pai foi pastor e despois camioneiro, e me aprendeu a conducir. Cando me emancipei con 16 anos, o primeiro sitio ao que fun foi Marrocos. Aluguei un Land Rover, empecei a baixar e a baixar e crucei a liña de fogo. Si, o primeiro muro paseino, pasei o campo minado, sen sabelo, e chegue onda o Fronte Polisario. Quedei con eles un par de semanas, malia que me advertiron do perigo que corría.
Cando te profesionalizaches?
Como brigadista sempre voluntario, sen cobrar nadiña. Financiábannos artistas
Estiveches en Ruanda?
Estiven, daquela non sabiamos moi ben cal era o motivo da guerra entre Hutus e Tutsis porque nunca se levaran mal entre eles. Decatámonos de que había algo que non se mencionaba. Era o coltán. A guerra foi provocada para poder sacarlles o coltán. Non se lle chamaba coltán, naquela altura. A zona das grandes minas está en Ruanda, Uganda e Congo. Facían minas, moi pequeniñas tipo inglés, onde metían nenos. A medida que ían morrendo ían secuestrando outros.
Que duro o que estás contando. Terrible
A min perturboume especialmente. Un amencer vin un cervo cruzar un río sen mollarse, da cantidade de mortos que había flotando. Esa imaxe téñoa metida na testa. Os mortos tirábanos ao río. Esa mañá levabamos nenos pequenos, e non quería que mirasen iso. Arranquei o coche e tirei co comboi. Levabamos tres camións e dous lixeiros, nun deles montamos unha ONG. Sacamos de alí máis de cen pequenos aínda que nos morreron uns 20.
Debe ser terrible ver como se che quedan.
Afecta, pero non é o peor. O peor é cando tes que elixir os máis sans porque teñen que resistir a viaxe. Os débiles vanche morrer no camiño.
Fas de Deus
Si, a ver como llo explicas a esa nai que che entrega o filliño para que o salves. Tes que ser coma unha máquina, case sen sentimentos. Durante moito tempo quedei trastornado. Vivín na rúa cando vin a España porque non quería ir a ningún sitio.
É moi difícil recuperar nenos soldado, a ver como lle sacas o soldado de dentro, volvelos nenos despois do trauma. O primeiro a que lles obrigan cando os raptan é a cortarlle as mans aos seus pais, ou ás súas irmás, para que se un día se escapa non teña onde regresar.
Non teño palabras
Algunhas historias acabaron ben, pero moitas non acabaron ben. Se nos morrían menos do dez por cento das criaturas era unha boa misión. Pero sempre morría alguén, e compañeiros teño mortos 21.
Así que vas salvar persoas e os teus se che morreron nas mans, coma quen di.
Si, Margarito, meu compadre, morreume nos brazos. Lévase moi mal, pero, en definitiva, morreu facendo o que el cría que era xusto
Ti cres ca loita paga a pena?
Si, si. Hai lugares onde hai que loitar coas súas mesmas armas. Si. Sempre o dixen. Hai que ler os libros que son a Triloxía dos Ninguéns “La memoria de los nadie” onde conto todo e todo o que conto é verdade. Excepto un capítulo que o sinala: este capítulo non é verdade. Nun dos capítulos escribo: Á guerra hai que ir chorado e vivido.A vida ten que aprenderche a querer máis os que tes detrás que odiar os que tes diante. Como na película do Samurai, tes que querer máis os que defendes que odiar os que matas. Son pacífico pero pacifista non son, en tantísimas misións que fixemos e van morrendo compañeiros e compañeiras túas, era moi duro. E logo viñas a España para resolver o problema dos pasaportes e dos visados, onde tiña a miña muller e os meus dous fillos, e non sabían a que me dedicaba, o que eu facía. Pensaban que daba clases en Cuba, que tamén o fixen.
En Cuba tamén loitaches?
Eramos comandos pequenos que funcionabamos ben.
A semana pasada encargácheste de recadar os nomes dos 3000 da Almudena para darllos ao Defensor del Pueblo. Quitáronos como os versos de Miguel Hernández. Cando nos imos cansar de tanta ignominia, de tanta inxustiza?
Si, quitaron as tres placas: a da frase de Julia Conesa, unha das Trece Rosas, “Que mi nombre no se borre de la historia”; o verso de Miguel Hernández e a terceira do Pobo de Madrid en coñecemento das 3000 persoas executadas e inhumadas nesta necrópole. Teño aquí as 3. Todos os xoves pola mañá vou ao Concello de Madrid, dende hai un ano. Resulta que eu teño unha fotografía feita na Almudena cos 3000 nomes postos, ao día seguinte o Concello rompeu as placas cos nomes.
Que sentiches?
Deume tal carraxe que dende entón fun recadando as súas historias, e toda esa información funlla levando ao Concello. Moita xente me axudou. Todos os xoves vou. Xa me coñecen os funcionarios.
Contestáronche?
Enviáronme unha carta, din que son moitos e non caben, que se foron cousas da guerra. Que non nos insulten: da guerra non, da posguerra! Non había un so motivo para eses 3000 fusilamentos, foi unha bestialidade.
Para ir acabando, temos os teus libros, as túas poesías
Teño 18 libros impresos en Alemaña, aquí non teño editorial porque querían censurarmos. Os meus libros son combativos, son panfletarios, de loita, son crus. Hai novela fermosa, que fala da liberdade e da sexualidade dos avós, hai historias de amor , hai poesía comprometida, relatos… É unha obra sobre activismo.
Que barbaridade, non paras de escribir
En 5 anos 18 libros publicados, non podo parar de escribir. Escribín tamén 4 obriñas de teatro publicadas no mesmo volume, unha delas “Los nadie sin carne pero con hueso” ía ser representada nun instituto de Galicia, que é o diálogo de asasinados dentro dunha fosa común. Eu comentábao con Benedetti e con Silvio Rodríguez, escribo coas tripas, co sentimento. Eles animáronme para comezar a escribir despois de leren as miñas notas.
En Redondela temos unha fosa común con 42 republicanos. Onde podemos adquirir as obras?
Pódense descargar de balde. Eu vivo da venda dos libros pero é importante o acceso de quen os queira descargar. Non recibo ningún tipo de pensión de xeito que eu mesmo actualmente, non podería comprar os meus libros. Por iso o que me importa é o acceso para quen lle interese, e despois se mos queren pagar, agradézoo. Como che comentei sufro secuelas, empecei a escribir por unha bala que non me sacaron e se me desprazou no pescozo. E aquí estou, que agora non podo parar de escribir.
Como se che ocorreu facer exposicións coas poesías?
Non teño cartos pero teño amigos entre os que hai actores e actrices. A exposición consisten en placas grandes (1m por 0,80m) onde hai un collage de imaxes e ao tempo podes escoitar as poesías recitadas por narradores. Dunha malleira rompéronme a mandíbula e os dentes, pero tamén recito sen eles, jeje.
Actualmente es feliz?
Si, si, de verdade que si. Pero fun feliz moitas veces na miña vida porque fixen o que quixen. Se deixei algo polo camiño foi por unha boa causa. E sigo, onde me chaman para recitar poesía nas fosas que non se poden abrir, alá vou, a miña homenaxe anarco-comunista. Collín a liturxia católica e paseina para o comunismo libertario.
Esperamos verte en Redondela