No mes de febreiro pasado, falaba eu de non ter constancia real da presenza da Raiña Dona Urraca no Castelo de Salvaterra. Unha amable lectora fíxome o apuntamento de que si ben existiron duas Urracas que acadaron o rango de raiñas, Urraca de Zamora (1033 – 1101) e Dona Urraca I de León, alcumada “A Temeraria” (1081 – 1126), esta última sería a que deixara pegada na poboación de Salvaterra. Consultado un libro especializado, “Rex et Regina Urraca, Afonso Raimúndez e a monarquía galega”, do historiador Xosé Antonio López Teixeira, editorial Toxosoutos, XIII premio historia medieval de Galiza e Portugal 2013 (absolutamente recomendable a lectura) certo é que nel aparecen frecuentes loitas e desencontros entre Dona Urraca e a súa medio irmá Tareixa do condado portucalense o longo do val do Miño, pero en ningún momento aparece Salvaterra expresamente citada. Sí que nun documento atopado na rede pódese ler “súa estancia no castelo de Salvaterra é intermitente o longo dos seus anos como soberana da Galiza”, pero non cita as fontes, xa que logo fica no campo das conxeturas. Polo que a min respeita, seguirei investigando este intersantísimo particular.
CONSOLIDACIÓN DA PRAZA DE SALVATERRA.
O Xeneral en xefe das tropas galegas o ver que non podía conseguir a empresa de recuperar Salvaterra, mandou levantar un reduto no lugar da Salgosa, media legua da praza de Salvaterra para a parte de levante xunto o río Miño, dirección a Liñares, actual concello das Neves.
O Conde de Castel-Melhor, vendo o perigo desta veciñanza, ordenou o mestre de campo Diogo de Melo que marchara con dous mil infantes a atacar ese reducto. Saiu de salvaterra e dispondo con boa disciplina a xente que levaba, chegou ó reduto, do que era cabo o mestre de campo Belchior de Ulhoa, con as mellores compañías do seu tercio. En canto divisaron os soldados portugueses, fixo sair tres compañías que se emboscaron nun vale coberto e seguro. Deron algunhas cargas con pouco efeito e retiráronse para o reducto. O tempo xa os portugueses avanzaban por todas partes, tan animosamente atacaron que entraron nel a pesar da forte resistencia. Salvouse o mestre de campo e ficaron prisioneiros dous capitáns e parte dos soldados. Desmantelouse o reducto e de seguido, mandou Diogo de Melo adentrarse pola Galiza, saqueando e queimando seis lugares de moita abundancia, ricos. Xa na retirada, localizaron catrocentos soldados a cabalo dos galegos pero lograron esquivalos grazas a guarnecerse nalgúns valados que lle aseguraron a retirada deica Salvaterra.
Foi neste tempo que entrou a gobernar as armas da Galiza o Marqués de Távora, portugués, aliviando deste peso o Cardeal Spínola do cal desexaba verse libre, sobre todo polas desgrazas sucedidas, especialmente a perda de Salvaterra.
Percorrendo a fronteira o Marqués de Távora, flamante novo Capitán Xeral da Galiza, chegando o reducto da Fillaboa, tivo noticia que dúas compañías de infantería portuguesas atacaran a algúns paisanos que cortaban leña. Eran ás dos capitáns Antonio de Queirós e Antonio Ferreira. Távora mandoulles reforzos con máis compañías e despois de longa contenda obrigáronos a se iren retirando até as trincheiras de Salvaterra. O Conde Castel Melhor tamén aumentou os reforzos, pelexaron por longo espazo caindo de ambas partes muitos mortos e feridos. Finalmente acabaron por retirarse os galegos, seguidos polos portugueses até o reduto da Fillaboa, a noite parou a contenda.
Mentras tanto, de inmediato a toma de Salvaterra había que sustentar dita praza pola importancia militar estratéxica que tiña. Había que afortalar as defensas, as murallas e atalaias, precisábanse todo tipo de bastimentos e para elo era fundamental a fabricación dunha ponte sobre o Miño que permitira o fornecemento. Notoria é a nobleza do río Miño, non só pola abundancia de peixes senón tamén pola abundancia das augas, tal é a sua mexestuosidade que parecera imposible atravesalo doadamente, pero era absolutamente necesaria a construcción da ponte. Esta ponte había de ser a porta por onde entrara o socorro a praza de Salvaterra e Castel Melhor resolveu poñer mans o asunto, para elo mandou vir dende Viana carpinteiros e homes do mar, con todos os aprestos precisos para fabricar barcos, maromas, ferraxes e todo o que conviña. Construiuse en seis días con toda a perfección, de modo que poideron atravesar o Miño incluso as cabalgaduras e os carros. Para a afortalar esta ponte mandou o Conde facer unha estacada en forma cadrada na banda de Portugal e duas na banda da Galiza, a modo de peirao, permitindo con elo reforzar a estructura e poder amorear os bastimentos.
O Marqués de Távora tratou con gran cuidado de reforzar as guarnicións e de pedir novos socorros, entre tanto foi pasando o tempo e chegou o fin de decembro do ano 1643, parouse a guerra sen mostrar rostro contrario á fortuna do Conde de Castel-Melhor.
Salvaterra, abril do 2023
Fontes:
Historia do Portugal Restaurado. Biblioteca Penzol, Vigo.
João Salgado de Araujo, Abade de Pera. Biblioteca Nnal. Lisboa.
