As novas regras da comunicación política

Paco García Cobas
Paco García Cobas

As aparentes meteduras de zoca de Alfonso Rueda ou Nidia Arévalo poden ser interpretadas como manobras estratéxicas de comunicación

A política actual caracterízase pola personalización, a espectacularización e a adaptación das mensaxes aos algoritmos das redes sociais

PACO GARCÍA COBAS, XORNALISTA E VECIÑO DE MOS

Existe unha regra de ouro na comunicación política: “procura transmitir sempre mensaxes en positivo”. É algo no que insiste o profesorado das escolas de comunicación e, ata hai ben pouco, tamén os grandes gurús do marketing. É algo lóxico, sempre resulta máis persuasivo dicir “come san” que “non comas insán”, pero as regras da comunicación política, exactamente igual que todas as demais regras, están aí para rachar con elas. Así o demostrou Alfonso Rueda no único debate no que se dignou a participar na campaña das eleccións galegas do pasado mes de febreiro. Diante das cámaras da Televisión de Galicia pronunciou, na súa intervención final e en reiteradas ocasións, a frase “non me votes” e, atendendo ao resultado electoral, parece que esta estratexia tan desconcertante non lle saíu mal de todo.

Analistas de comunicación afíns á esquerda política manifestaron a súa estupefacción ante a aparente torpeza do presidente. “Como puido ser tan zoupón no minuto de ouro? Era un discurso que traía preparado da casa!” Acaso non tiña Alfonso Rueda un equipo de asesores encargado de revisar cada punto e cada coma do discurso? Pois se alguén tiña a máis mínima dúbida, un par de meses despois chegou a demostración empírica de que aquela mensaxe estaba perfectamente calculada de acordo coa estratexia de campaña do Partido Popular. No debate de EITB para as eleccións vascas, o candidato a lehendakari do PNV, Imanol Pradales, replicou case palabra por palabra, en perfecto castelán, o discurso de Rueda: “no me votes, no me votes, no me votes”.

As estratexias de comunicación política son complexas e caprichosas. Os técnicos na materia analizan os datos procedentes das enquisas, establecen un diagnóstico da situación, marcan uns obxectivos e deseñan as mensaxes e as accións de comunicación máis acaídas para cumprilos. Neste contexto, as campañas do PP en Galicia e do PNV en Euskadi presentaban uns paralelismos evidentes: a hexemonía do partido conservador que leva toda a vida ostentando o poder víase ameazada por unha alternativa rupturista e de esquerdas. En Galicia, o BNG; en Euskadi, EH Bildu. En calquera caso, unha opción política emerxente que aspiraba a darlle unha viraxe de 180 graos ao modelo tradicional de xestión pública. Unhas candidaturas que podían infundir verdadeiro temor ao electorado máis conservador, cun perfil sociodemográfico moi similar en ambos territorios. Parecía razoable que PP e PNV usaran a mesma estratexia e, de feito, ambos partidos obtiveron un resultado similar. Salvaron o goberno e foron primeira forza a pesar de sufrir un retroceso notable.

O lehendakari Pradales copiou o minuto de ouro de Alfonso Rueda no seu debate electoral”

Ese “non me votes”, dalgunha maneira, funcionou como advertencia para mobilizar os apoios tradicionais das forzas conservadoras. Resulta que as estratexias de comunicación adoitan levarnos por camiños insospeitados e hai uns meses puidemos observar outro exemplo moi próximo para a xente de Mos. A alcaldesa e agora senadora Nidia Arévalo pronunciou, na Cámara Alta, un discurso que podería parecer contraproducente. Cun riso nervioso, recriminoulle a un representante socialista un vergoñento episodio do seu pasado: “senador Moscoso, si bebes no conduzcas”. Como puido dicirlle algo así Nidia Arévalo? Se todo o mundo sabe, cando menos en Mos, que a ela tamén a pillaron conducindo baixo os efectos do alcol e que estivo un tempo sen carné! Pois ben, este xesto de aparente torpeza política debe ser interpretado, tamén, coma unha mensaxe perfectamente encaixada dentro dunha estratexia de comunicación ben estudada.

Para analizar a dimensión estratéxica do discurso da senadora Arévalo cómpre coñecermos, en primeiro lugar, cales son as ambicións políticas da alcaldesa de Mos e, en consecuencia, cales son os seus obxectivos de comunicación. Estamos a falar dunha política profesional, que leva ocupando cargos públicos dende unha idade moi temperá e carece de experiencia laboral en calquera outro sector. Atendendo a este currículo, Nidia Arévalo podería ter unhas aspiracións máis que lexítimas de facer carreira dentro do Partido Popular. O acceso ao Senado supuxo un importante paso á fronte na súa traxectoria persoal, pero é unha muller relativamente nova e sabe que pode chegar aínda máis lonxe. Para conseguilo, precisa adquirir notoriedade e cada intervención no estrado da Cámara Alta preséntase coma unha oportunidade para saír nos medios de comunicación.

Na política actual cobra plena vixencia o refrán “que falen de ti aínda que sexa ben”. Sábeo perfectamente Nidia Arévalo ou, cando menos, a persoa ou persoas que a estean asesorando, porque vivimos na idade de ouro dos spin doctors, o anglicismo empregado para designar os consultores de comunicación política. E podemos utilizar outro anglicismo para referirnos á alcaldesa: maverick. Con esta palabra refírense, nos Estados Unidos, a un verso solto, un líder que actúa con iniciativa propia, con certa independencia respecto ao aparato do partido e Nidia Arévalo, neste momento, está actuando en boa medida dese modo. Quere destacar no medio desa masa grisácea de veteranos senadores conservadores para escalar no organigrama do PP. Ela sabía que ese “zasca” dirixido ao senador Moscoso non ía pasar desapercibido. Intuía que a súa oposición a nivel local (neste caso o BNG) amplificaría a través das redes sociais o alcance da súa aparente torpeza… e tiña a convicción de que ía saír moi beneficiada. Agora todo o mundo a coñece en Madrid.

A banalización das mensaxes

A actividade política desenvólvese, na actualidade, de acordo coas flexibles regras do marketing. Cada líder debe modular as súas mensaxes en función dos seus obxectivos e adquirir unha posición de notoriedade, hoxe en día, é máis importante ca nunca. Se un político sae moito na televisión, asegúrase un bo número de votos e gaña posicións dentro do partido. Dá igual que sexa dicindo absolutas insensateces ou quedando aparentemente en ridículo tras achacarlle a un rival os seus propios defectos. As campañas electorais, lonxe de ser un espazo de conforntación de ideas, convertéronse nun concurso de popularidade, nun reality show onde gaña quen máis xogo dea nas tertulias televisivas. Así chegou Milei á presidencia da Arxentina, así colleita maiorías absolutas Isabel Díaz Ayuso… e así quere seguir prosperando Nidia Arévalo.

Estamos ante unha consecuencia lóxica do sistema democrático. Non gaña o mellor xestor nin a candidata máis intelixente. Estamos ante un simple concurso de popularidade e as estratexias de comuniación fóronse adaptando a esta circunstancia, deixando atrás formalismos e ataduras ideolóxicas. Existen tres factores que condicionan a política actual: a personalización, a espectacularización e a importancia das redes sociais. As persoas mobilizan máis votos que as siglas ou as ideoloxías e as campañas, mesmo nun sistema partidista como o español, acabaron centrándose nos candidatos e nos seus atributos persoais, non nos partidos e as súas propostas. Estes candidatos, ademais, adoitan buscar a notoriedade converténdose en personaxes televisivos e os seus discursos deben adaptarse aos algoritmos das redes sociais: mensaxes curtas, rechamantes, apelando ás emocións, buscando o golpe de efecto e a viralización. Neste contexto, as persoas que aspiran a ocupar cargos políticos deben estar dispostas a cantar, bailar, chorar en público, insultar aos rivais ou mesmo prender unha motoserra no plató dunha tertulia.

Os procesos electorais convertéronse en concursos de popularidade”

Estes novos estándares da comunicación política levaron a unha banalización das mensaxes que ten moitas implicacións negativas, pero tamén algúns aspectos positivos. Ao fin e ao cabo, o máis importante nunha democracia é que a maioría da poboación sexa partícipe dos procesos de decisión e esta espectacularización contribúe a que moita xente, desencantada ou desconectada da política, volva interesarse polos asuntos públicos. O problema reside en que nesta contenda saen gañando os líderes sen complexos morais nin ataduras ideolóxicas, aqueles que simplemente aspiran ao poder polo poder ou representan intereses espurios. Se alguén ten a capacidade de seducir ao electorado con propostas rompedoras, pode gañar unhas eleccións a pesar de ir abertamente contra o benestar da maioría da poboación.

Existe, ademais, outro problema derivado da excesiva personalización da política e prodúcese cando un líder sinte que o apoio do electorado o sitúa por riba da lei, do ben e do mal. Alcaldes, alcaldesas, presidentes e presidentas con maioría absoluta tenden a caer na tentación de usar os recursos públicos para a súa promoción persoal. Isto faise moi evidente nas programacións de certas televisións autonómicas, como a Galega ou Telemadrid, pero é un problema que se reproduce tamén a nivel local. Nidia Arévalo, por exemplo, destina importantes sumas de fondos públicos á súa promoción persoal nos medios de ámbito local e convertiu as redes sociais institucionais do Concello de Mos nun repositorio de fotografías dela “facendo cousas”. É algo tan cotián que pode parecernos natural, pero non debemos consideralo aceptable nun contexto de normalidade democrática. Os políticos deben pagarse as súas campañas promocionais cos seus propios cartos ou cos cartos do partido, non co diñeiro de toda cidadanía.