A orixe dos Mosenses en Arxentina

Mosenses Argentina A Nova Peneira
Primeira Comisión Directiva da Sociedade Protección Hijos do Concello de Mos (1918)
Juan Óscar Otero Lago

O carteiro camiñaba ata a Casa do concello, cruzou o ancho espazo que o separaba, subiu os banzos, golpeou a porta e foi recibido polo secretario Ramòn Cabanillas e entregoulle unha carta de Buenos Aires. Moncho como o chamaban os amigos, despexou a súa mesa chea de papeis incluído un escrito que pronto sería lembrado como a súa obra máxima ” A terra asoballada” e finalizou a lectura da misiva. No mesmo salón atopábase o alcalde de Mos, Manuel Barros, quen vendo desde a xanela expresaba ” hai que ser valentes para emigrar , non calquera sae da súa comarca atravesa o ancho océano e emprende a viaxe a un rumbo descoñecido” . Ramón colleu a súa boina e abrindo a porta para marcharse mirou a Barros e dixo ” a vida enteira non cabe nunha maleta. Se o que pensan eles porque o vivín na miña estadía na Habana xunto Xosè Fontenla Leal e Basilio Alvarez. Eles non se foron, eles foron expulsados pero volverán á súa terra , volverán á súa comarca e aínda que residan lonxe , eles sempre estarán a pensar no seu pobo ….eles volverán”. 

Buenos Aires 1918. Hipólito Yrigoyen Presidente da Arxentina, elixido en 1916 en eleccións libres , secretas e obrigatorias. O censo demostra que a cidade é o verdadeiro crisol das chamadas naquel entón razas. Temos noticias que os primeiros mosenses que chegaron ao porto de Buenos Aires fixérono a fins do século XIX. Eles adoitaban reunirse en prazas ou parques para gozar das tardes porteñas as fins de semana. Sentían a necesidade de crear unha asociación para afrontar a realidade que moitos mosenses sufrían ao chegar e había que darlles protección. 

Tarde do sábado 23 de febreiro de 1918. Reunidos nun salón deron inicio a esa iniciativa e asinaron a Acta constitutiva da creación dunha sociedade protectora dos mosenses en Buenos Aires. O principal compromiso era promover a acción colectiva na concreción dun obxectivo primordial: a axuda social, moral e económica entre todos os mosenses. 

A Primeira Comisión Directiva estaba constituída por: 

CargoNome e Apelido Lugar de nacemento
PRESIDENTEAntonio AlonsoTameiga
VICEPRESIDENTEClaudio ComesañaTameiga
SECRETARIOJosé RepresasSanguiñeda
PROSECRETARIOJosé CarreraPetelos
TESOUREIROTeodoro SeijoTameiga
PROTESOUREIROAntonio RiveroCela
CONTADORJesús LagoTameiga
BIBLIOTECARIOGumersindo LagoTameiga
REVISOR DECONTASJosé BarreiroPereiras
VOGALJuán TroncosoTameiga
VOGALJuan Carrera MonroySanguiñeda
VOGALAntonio PereiraPereiras
VOGALLaureano LorenzoCela
VOGALJosé RodríguezTameiga
VOGALCelestino PérezCela
VOGALGeneroso SíoPetelos
VOGALManuel BastosTameiga
VOGALManuel MartínezTameiga
VOGALBelisario PampillónPetelos
VOGALManuel LagoPetelos
VOGALÁngel GiráldezPetelos
VOGALBasilio RodríguezPetelos
VOGALAmadeo LouriñoTameiga

Para concretar o obxectivo fundacional debíase asegurar a vivenda e o emprego para os mosenses en Buenos Aires. Transcorreron os meses e difundiuse en todas as parroquias de Mos a finalidade desta Asociación Protectora. Solicitouse a todos os mosenses que embarcasen no Porto de Vigo e que avisasen do día da chegada para esperalos no porto de Buenos Aires e prestarlles a axuda necesaria.

En 1923, a seis anos da súa creación, e con máis dun centenar de mosenses en Buenos Aires decidiuse algo moi importante para a comarca, a creación dun colexio no Concello de Mos. Sempre estaba neles ese anhelo do coñecemento para os da súa comarca. Os mosenses que chegaban a Buenos Aires tiñan escasos coñecementos de lectura e escritura aínda que lles sobraban o espírito quijotesco de aprender e triunfar e sobre todo a honradez e o seu apego ao traballo. En consecuencia, enviáronse desde Buenos Aires libros instrutivos en temas como agricultura, gandería, contabilidade elemental e cultura xeral co dobre propósito que os futuros emigrantes conseguisen mellores traballos en técnicas e comercios contables e os residentes na comarca obtivesen unha mellor formación en temas como agricultura e gandería para paliar as necesidades de sustento e económicas ás que estaban expostos.

Febreiro do ano 1924, os mosenses en Buenos Aires reuníronse nunha Asemblea para tratar un tema que sempre estivo no ideario colectivo da Asociación , a creación do Colexio en Mos. A idea orixinal era fundar dez escolas nas dez parroquias do Concello, abarcando a instrución primaria e elemental na idade de 6 a 14 anos e manter nestas a instrución nocturna para os adultos e libre de relixión católica. Establecéronse distintas propostas que contemplaban a localización das dez escolas e o sostemento económico de todas elas. Segundo a acta todos querían a escola para as súas parroquias pero a dúbida era como sostelas economicamente. Podería a institución de Mos en Buenos Aires cumprir o labor? Podería pagar aos seus mestres? Foi unha asemblea de enfrontamentos e disputas no bo criterio sabendo que todos querían o mellor para os habitantes de Mos. O Consello Directivo tomou medidas de urxencia e procede a unificar propostas e resolve crear e soster unha única escola.

Comezou a votación e os seguintes socios votaron pola creación do colexio: Manuel Rodriguez, Manuel Alonso, Atilano Alonso, Saturnino Campos, Jesús Oliveira, José Romero, José Carrera, Manuel Rodríguez Novas, Domingo Lago, Pedro Campos, Servando Camiño, Manuel Romero, Camilo Sìo, Cesario Gómez, José Simón, Claudio Comesaña, Antonio Fernández, José Fernández, José Lorenzo, Darío Alonso, Manuel Rodríguez, Juan Carlos Alonso, Basilio Portela, José Troncoso, Joaquín Rodríguez, Manuel Pérez, Manuel Areal, José Miguez, José Saa, Isidoro Castro, Clemente Barcia, Francisco Rodríguez, Manuel Bastos, Leandro Rodríguez ,Manuel Lorenzo, Albino Fernández, Amadeo Leiros, Faustino A. Campos, Albino Graña, Manuel Lago, Manuel Rodríguez Saavedra, Pedro Figueroa, Amadeo Rodríguez, Eusebio Román, Anibal Pampillòn, Juan Giraldez, Amadeo Louriño, Jesús González, José Alonso Boves, Berisimo Castro, Juan Pampillon, Gumersindo Lago, Antonio Otero Taboas, Clemente Rodríguez, Saladino Rodríguez, Fructuoso Costas, Juan Cobelo, Jesús González, Faustino Represas, Baldomero Carrera, Joaquín Ogando, Anxo Otero Taboas, Manuel Lago, Teodoro Seijo, José A. Carrera. Aquilino Castro, José Troncoso. 

Unha vez tomada a decisión comunicoulla ao Alcalde de Mos Carlos Gonzàlez. Modesto Vieito, secretario do Concello, considerou que o lugar propicio para a localización sería Coto Torròn pola atoparse preto da estrada e nos deslindes de dúas parroquias: Tameiga e Petelos. O proxecto levou seis anos de laboriosas xestións e finalmente concretouse nos anos 1929-1930.